اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟ و به چه کسی تعلق می‌گیرد؟ هر کاری که فردی برای کسی انجام می‌دهد دارای ارزش بوده و باید محترم شمرده شود. هر شخصی که اقداماتی را برای یک فرد دیگر و به درخواست او انجام داده باشد، می‌تواند اجرت و بهایی برای اعمال  و کارهای انجام داده خود را دریافت کند. در روابط خانوادگی، زن، طبق قانون وظیفه‌ای ندارد که در زندگی زناشویی برخی از امور را انجام دهد، اما از لحاظ عرف و روابط خانوادگی اموری مثل نظافت و آشپزی را انجام می‌دهد. قانونگذار برای این امور شرایطی را پیش بینی کرده تا زن بتواند مبلغی را به عنوان اجرت المثل زندگی مشترک از شوهر دریافت کند. ناگفته نماند که برای دریافت این اجرت المثل در قانون شرایطی وجود دارد که باید رعایت شود. گرفتن اجرت المثل با همراهی وکیل خانواده برای کارهایی که زوجه در منزل شوهر انجام داده لزومی به طلاق و جدایی از همسر ندارد، بلکه زوجه اجرت المثل را نیز مانند مهریه می‌تواند از زوج دریافت کرده و پس از دریافت آن همچنان به زندگی مشترک باهم ادامه دهند. زوج حق دخالت در اموال و دارایی‌های زن، مثل اجرت المثل، را نداشته و این موضوع که مرد رییس خانواده است نمی‌تواند باعث شود که در اموال زن دخالت و تصرف داشته باشد. طبق ماده1118 قانون مدنی زن، مستقلا می‌تواند نسبت به دارایی خود هر تصرفی را که می‌خواهد، بکند.

اجرت المثل زن چیست؟

بعد از ثبت عقد بین زن و مرد، هر دوی آنها نسبت به هم دارای وظایفی می‌شوند که هر دو مکلف به انجام آن وظایف هستند. مثلا زن مکلف به تمکین عام و خاص در برابر مرد است. از لحاظ عرف و سنت زن در منزل شوهر سکونت داشته و زندگی می‌کند و در طول مدت زندگی زناشویی کارهایی را در منزل شوهر انجام می‌دهد در حالی که هیچ وظیفه ای نسبت به انجام آن کارها ندارد، مثل آشپزی کردن، شستن لباس، نظافت منزل و غیره. به همین دلیل قانونگذار برای دریافت اجرت المثل ایام زوجیت برای زن پیش‌بینی‌هایی کرده است، از جمله حق و حقوق مالی زن که در حین زندگی مشترک، یا پس از طلاق به وی تعلق خواهد گرفت، اجرت المثل کارهایی می‌باشد که زن در مدت زمان زندگی زناشویی در خانه شوهر انجام داده است. اگر زن در منزل شوهر کاری انجام دهد که از نظر شرعی انجام آن از وظایف وی نبوده و قصد انجام رایگان آن را نداشته باشد (قصد تبرع) تحت شرایطی می‌تواند بهای این کارهای خود را از شوهر مطالبه و دریافت کند.

شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت

طبق ماده 336قانون مدنی، تحت شرایطی زن می‌تواند به مطالبه اجرت المثل اقدام کند. اگر زوجه کارهایی را که قانونا و شرعا از وظایف وی نبوده و بر اساس عرف برای آن دسته از کارها اجرت المثل تعلق گیرد، زوجه به دستور و خواست زوج آن کارها را انجام دهد و زوجه بتواند ثابت کند این کارها را انجام داده است، دادگاه اجرت المثل را محاسبه کرده و از زوج می‌خواهد نسبت به پرداخت آن اقدام نماید، در واقع زوج محکوم به پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت است. برخلاف نظر خیلی از افراد جامعه، دریافت اجرت المثل لازمه و از شروط لازم برای طلاق زن نیست بلکه زوجه در طول زندگی مشترک و بدونه اینکه قصد طلاق داشته باشد می‌تواند اقدام به دریافت اجرت المثل نماید.

امکان دارد که زن در طول زندگی مشترک و زناشویی در قبال انجام کارها قصد دریافت هیچ وجه و مبلغی را نداشته باشد، در این صورت گفته می‌شود که زوجه قصد تبرع دارد. در این شرایط است که زوجه می‌تواند درخواست دریافت و مطالبه اجرت المثل را داشته باشد. البته در این شرایط نوبت به مطالبه نحله می‌رسد. برای اثبات این موضوع باید زوج ثابت کند زوجه تمامی اینکارها را به صورت رایگان و بدون دریافت مبلغی انجام داده است.

برای تقاضای اجرت المثل ایام زوجیت باید شوهر تقاضای طلاق کند. حتی در یک فرض در صورتی که طلاق از طرف زوج باشد باز هم زن نمی‌تواند درخواست اجرت المثل ایام زوجیت کند و آن وقتی است که درخواست طلاق از سوی شوهر ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق رفتار زوجه یا خیانت زن باشد، در این صورت نیز اجرت المثل تعلق نمی‌گیرد. اجرت المثل در طول شرط مالی ضمن العقد مالی در مورد کارهای زوجه در امر خانه‌داری است و نیز در طول اجرت المسمی است. به این معنی که اگر زوجه در امور خانه داری شرط ضمن العقد داشته باشد نوبت به اجرت المثل نمی‌رسد.

برای دریافت اجرت المثل باید شرایطی وجود داشته باشه که در زیر بیان خواهد شد:

1. زوجه کارهایی را که در منزل شوهر انجام می‌دهد به خواست و دستور زوج باشد.
2. زوجه رایگان آن امور را انجام نداده باشد. (قصد تبرع)
3. کارهایی که زن در منزل شوهر انجام می‌دهد از وظایف شرعی زن نبوده یعنی مشمول موارد تمکین عام و خاص نباشد.
4. زوجه بتواند تمامی موارد فوق را به اثبات دادگاه برساند

اجرت المثل در ازدواج موقت

عموما فلسفه ازدواج موقت براساس روابط جنسی است و افراد در این نوع ازدواج معمولا دنبال تشکیل خانواده و زندگی مشترک نیستند به همین دلیل قانونگذار در مورد اجرت المثل این نوع ازدواج سکوت اختیار کرده است اما اگر شرایط فرق کند و افراد در ازدواج موقت مثل ازدواج دائمی دنبال تشکیل خانواده بوده و زن در خانه مرد زندگی کند در این صورت وضعیت فرق خواهد کرد و زن کارهایی مثل آشپزی، نظافت، رسیدگی به فرزندان و غیره را به درخواست و دستور شوهر انجام می‌دهد، در این صورت است که زن می‌تواند درخواست مطالبه اجرت المثل ایام زندگی مشترک را داشته باشد.

نحوه محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت

محاسبه اجرت المثل معمولا بر اساس سبک زندگی زناشویی تعیین می‌شود. نحوه محاسبه آن یا به صورت توافق بین زوجین بوده و یا توسط کارشناس دادگاه تعیین می‌شود. اجرت المثل ایام زوجیت زمانی به زوجه تعلق می‌گیرد که طلاق بین زوجین جاری شود. بنابراین در مواردی غیر از طلاق چون ممکن است در صورت تداوم زندگی زوجین، تحولاتی در وضعیت زندگی و اموال مرد به وجود آید که این تحولات در محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت موثر باشد، معمولا مطالبه اجرت المثل صورت نمی‌گیرد. محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت به عوامل گوناگونی بستگی دارد و میزان و مقدار آن به شرایط، انوع اعمال انجام شده توسط زوجه، نحوه عمل به آن اعمال و مدتی که زوجه آن اعمال و وظایف را انجام داده است بستگی داشته و متفاوت است. پس باید گفت که میزان اجرت المثل زمانی مشخص و تعیین می‌شود که دعوا در دادگاه مطرح شده و کارشناس مربوطه با بررسی تمام شروط، میزان و مبلغ اجرت المثل را دقیقا مشخص می‌کند.

طریقه محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت به این صورت است که قاضی با کسب نظر از کارشناس دادگستری، مقدار معینی مبلغ به عنوان اجرت المثل زن به طور سالیانه مشخص می‌کند. باید گفته شود که اجرت المثل مقدار مشخصی نداشته و بستگی به نظر کارشناس و رای دادگاه نسبت به کارهایی که زن در منزل شوهر انجام داده و نحوه انجام آن کارها در طول زندگی مشترک دارد. معمولا به ازای هر سال زندگی مشترک با زوج مبلغی را تعیین و مشخص می‌کنند. به طور مثلا برای یک سال کارهای منزل و زندگی مشترک 2 میلیون در نظر می‌گیرند و مبلغ کلی آن از طریق فرمول محاسبه می‌شود یعنی مقدار مبلغ تعیین شده را ضربدر تعداد سال‌های زندگی مشترک زن و مرد کرده و مقدار و میزان اجرت المثل تعیین می‌شود که مرد باید نسبت به پرداخت آن اقدام نماید.

در صورت فوت زن، وراث وی از جمله فرزندان زن می‌توانند اقدام به مطالبه و دریافت اجرت المثل مادر خود بکنند از این گفته به این نتیجه می‌رسیم که اجرت المثل ایام زوجیت محدود به زمان حیات زن نیست و بعد از فوت وی نیز قابل دریافت است.

اعسار از پرداخت اجرت المثل زندگی مشترک

یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن که قانون برای وی مقرر کرده است حق اجرت المثل است. بر اساس قانون حمایت از خانواده و قانون مدنی، اگر زن در طول زندگی مشترک خود به دستور و خواست مرد وظایفی را انجام داده باشد که جزیی از وظایف قانونی و شرعی وی نباشد مثل آشپزی، نظافت، نگهداری از فرزندان و کارهایی مثل این و قصد تبرع یعنی انجام این کارها به صورت رایگان نداشته باشد در این صورت با مراجعه به دادگاه می‌تواند نسبت به مطالبه اجرت المثل ایام زندگی مشترک اقدام کند.

اینجا این سوال مطرح می‌شود که اگر مرد قادر به پرداخت اجرت المثل نباشد زوجه چه باید بکند؟ اگر مرد توانایی مالی در پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت را نداشته باشه قانون راهی برای ان مشخص کرده است در این صورت مرد می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل زن را تنظیم کرده و از طریق دفاتر خدمات الکترونیکی به دادگاه ارائه نماید. در این صورت دادخواست اعسار توسط قاضی بررسی و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و اگر معسر بودن یعنی عدم توانایی مرد در پرداخت اجرت المثل ثابت شود اجرت المثل زن قسط بندی شده و به مرد فرصت داده می‌شود که بتواند حق زن را پرداخت کند و به دین خود عمل کند.

تفاوت اجرت المثل ایام زناشویی با نفقه

نفقه، بر طبق قانون مدنی، عبارت است از برطرف کردن تمام نیازهای متعارف زن و متناسب با وضعیت زن مثل البسه، مسکن، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی. در واقع نفقه هزینه‌های زندگی مشترک برای رفع نیازهای متعارف زن است. در عقد دائم نفقه زن بر عهده مرد می‌باشد.

اجرت المثل، نیز مانند نفقه و مهریه از حقوق مالی زن محسوب می‌شود که مرد موظف به پرداخت آن می‌باشد. زن بعد از ازدواج هیچ وظیفه‌ برای انجام کارهایی مثل آشپزی، رسیدگی به فرزندان، نظافت و کارهایی از این قبیل ندارد و اگر این امور را در زندگی مشترک و ایام زوجیت انجام می‌دهد، می‌تواند برای انجام این امور از همسر خود اجرت المثل دریافت کند. اگر مدت زمان زندگی مشترک زیاد باشد یعنی مدت زیادی از شروع آن زندگی گذشته باشد میزان اجرت المثل بیشتر خواهد بود.

طبق ماده 1106 قانون مدنی، تفاوت اصلی نفقه و اجرت المثل این است که مرد در صورت تمکین زن همواره وظیفه دارد نفقه وی را پرداخت کند اما در اجرت المثل باید زن کاری در منزل مرد انجام داده باشد که از وظایف وی نبوده و به خواست همسر و بدون قصد تبرع آن کار را انجام داده است. اگر زن بدونه هیچ بهانه‌ای از انجام وظایفی که شرعا و عرفا برعهده وی است خودداری کرده و به درستی انجام ندهد، در این صورت به وی نفقه تعلق نمی‌گیرد و مرد وظیفه پرداخت نفقه به وی را ندارد اما اگر زن از انجام کارهایی مثل آشپزی، نگهداری از فرزندان، نظافت و سایر کارهایی که از وظایف شرعی وی در زندگی مشترک نیست خودداری کرده و انجام ندهد همچنان به وی نفقه تعلق می‌گیرد، اما مشمول گرفتن اجرت المثل از زوج نیست.

اجرت المثل ایام زوجیت بعد از فوت شوهر

یکی از حقوق مهم مالی که برای زن در قانون مدنی مشخص شده است مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت است. حال اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا بعد از فوت همسر به زن اجرت المثل تعلق می‌گیرد یا خیر؟ طبق ماده 336 قانون مدنی و ماده 29 قانون حمایت از خانواده، بعد از فوت همسر هیچ ممنوعیتی برای دریافت اجرت المثل وجود ندارد یعنی مانند سایر امور مالی که مخصوص زن است مثل مهریه و نفقه قابل دریافت است و از حقوق مالی مهم زن محسوب می‌شود. در نظر عام بعد از فوت شدن همسر همه چیز تمام شده و اجرت المثل به زن تعلق نمی‌گیرد ولی در اصل این چنین نیست. در قوانین اسلام، برای زن حقوق مالی مشخص شده است که با ازدواج و جاری شدن خطبه عقد به زن تعلق می‌گیرد و تامین آن حقوق مالی از وظایف مرد بوده و باید آن را در صورت خواست زن بپردازد. بنابراین در صورت فوت همسر، زن می‌تواند نسبت به دریافت و مطالبه اجرت المثل اقدام نماید و آن را از وراث شوهر خود که فوت کرده است دریافت کند. زن بعد از فوت همسر برای دریافت اجرت المثل باید دادخواست آن را به دادگاه ارائه دهد و دادگاه نیز شرایط قانونی دریافت اجرت المثل ایام زوجیت بعد از فوت همسر را بررسی کند بعد از اینکه دادگاه، استحقاق زن در گرفتن اجرت المثل را تایید کرد نوبت به محاسبه آن می‌رسد. با این توضیحات می‌توان گفت که تعیین اجرت المثل زن بعد از فوت همسر به عهده دادگاه خانواده است.

مراحل دادرسی اجرت المثل

مراحل دادرسی اجرت المثل ایام زناشویی عبارتست از: تعیین کارشناس و بررسی اوضاع و احوال ملک یا محل یا نوع موضوع که البته تا سه مرحله نظریه کارشناس قابل اعتراض است و اینگونه موارد بدواً توسط یک کارشناس سپس هیئت 3 نفر و سرانجام هیئت 5 تا 7 نفره قطعی میشود. در خصوص احراز ركن سوم بخصوص در قسمت استحقاق اجرت‌المثل، دادگاه می‌تواند هرگونه اقدام یا تحقیق كه در جهت كشف حقیقت مثمر ثمر است را به هر شكل كه ضروری بداند، از جمله تحقیق محلی یا شهادت شهود انجام دهد و با تعیین جلسه بعدی از طرفین و شهود دعوت کرده و نسبت به اجرای قرار اقدام کند. ممكن است برای تعیین اجرت المثل ایام زوجیت نیاز به نظر کارشناس باشد که در این صورت با تعیین وقت قبلی و پرداخت دستمزد کارشناس توسط خواهان که زوجه می‌باشد، رای صادرمی‌شود که در صورت عدم پرداخت دستمزد کارشناس این قرارداد باطل می‌شود. در جلسه بعدی نسبت به اجرای دستور صادره اعم از استماع شهادت شهود یا اجرای قرار تحقیق محلی و قرار كارشناسی اقدام می‌شود. دادگاه با صادر کردن صورتجلسه اجرای قرار و گوش دادن به شهادت شهود، در صورت صحت ادعا و نظریه كارشناسی مبنی بر تعیین میزان اجرت‌المثل و عدم اعتراض موجه به آن، مبادرت به صدور رای کرده  و در صورت وجود اعتراض به حکم صادره این امر به هیات كارشناسی صادر می‌شود.

بنابراین می‌توان خلاصه ای از مراحل دادرسی را به این ترتیب بیان و خلاصه کرد:

• تعیین کارشناس مربوطه
• اعتراض به نظرکارشناس
• تایید نظر کارشناس توسط هیئت 3 نفره یا 5 نفره
• در صوت نیاز استشهاد محلی

اجرت المثل در طلاق به درخواست زوجه

یکی از مهم‌ترین شرایط برای درخواست اجرت المثل موضوع طلاق است. اجرت المثل زوجه به مانند مهریه نمی‌باشد که بتواند در هر شرایطی آن را از زوج بگیرد و به او تعلق یابد، مگر اینکه زن خود، از حق و حقوق مالی خود بگذرد. اصل مهم در طلاق و گرفتن اجرت المثل ایام زوجیت، طلاق از سوی مرد است. به این معنا که اگر طلاق از طرف زن باشد اجرت المثل به ایشان تعلق نمی‌گیرد. حتی اگر طلاق به دلیل تخلف و خیانت زن در زندگی زناشویی از طرف مرد باشد در این شرایط نیز به وی اجرت المثل تعلق نمی‌یابد و حتی به کمک بهترین وکیل هم نمی‌تواند نسبت به مطالبه آن اقدام کند.

اجرت المثل در طلاق توافقی

زن و مرد هنگام طلاق توافقی باید تکلیف تمام حق و حقوق مالی و غیر مالی مخصوص زن از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و اجرت المثل زن را در حضور وکیل طلاق توافقی مشخص کنند و با نگارش توافقنامه طلاق به دادگاه درخواست دهند. در این نوع از طلاق، یعنی طلاق توافقی، توافق زن و مرد برای دادگاه مهم و اساسی بوده و دادگاه چیزی جز توافق بین آنها را ملاک قرار نمی‌دهد، به همین دلیل هم تکلیف اجرت المثل زن در طلاق توافقی باید توسط زن و مرد با توافق یکدیگر روشن شود و در صورتی که زن اجرت المثل خود را ببخشد، دیگر دادگاه اقدام به تعیین مقدار اجرت المثل ایام زوجیت نخواهد کرد. اما اگر زن بخواهد اجرت المثل در طلاق توافقی را مطالبه کند یا باید با توافق با شوهرش مبلغ اجرت‌المثل را مشخص کند و یا اینکه موضوع به کارشناس دادگاه واگذار شود تا وی مبلغ اجرت المثل زن را تعیین کند.

آیا نپرداختن اجرت‎ المثل مشمول جلب می شود؟

بنا به گفته وکیل پایه یک دادگستری، اگر رای قطعی دادگاه، پرداخت اجرت المثل توسط مرد باشد وی باید در عرض یک ماه وقت تعیین شده برای پرداخت، اقدام به پرداخت اجرت المثل و یا دادخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل نماید اگر در این مدت یک ماه اقدام به پرداخت نکرد، به درخواست زوجه دادگاه حکم جلب همسر را صادر می‌کند. اگر شوهر توان مالی برای پرداخت نداشته باشد می‌تواند با دادن دادخواست، از دادگاه بخواهد تا پرداخت اجرت المثل را قسط بندی کرده و در صورت داشتن شرایط اعسار، دادگاه حکم بر تقسیط اجرت المثل را می‌نماید. این در شرایطی است که مرد مالی برای توقیف کردن و پرداخت نداشته باشد.

یک نمونه دادخواست اجرت المثل ایام زوجیت:

ریاست محترم دادگاه خانواده؛

با سلام؛

اینجانب به موجب سند عقدنامه شماره …………………….. به تاریخ …………………….. به عقد دائم آقای ……………………..در امده‌ام و از زمان شروع زندگی مشترک به تاریخ ……………………………….. تا حال حاضر به دستور ایشان و بدون قصد تبرع، کلیه امور خانه داری اعم از آشپزی، نظافت، نگهداری و تربیت فرزندان که به لحاظ شرعی و قانونی وظیفه اینجانب نبوده است را به انجام رسانده‌ام؛ اما تاکنون هیچ گونه مزدی بابت انجام این امور دریافت نکرده‌ام. حال از دادگاه محترم تقاضا دارم که مستند به مواد 336 قانون مدنی و ماده 29 قانون حمایت خانواده و با ارجاع امر به کارشناسی مبلغ اجرت المثل ایام زوجیت اینجانب تعیین و حکم به پرداخت آن توسط خوانده به علاوه جمیع هزینه‌های دادرسی از جمله هزینه کارشناسی صادر گردد.

اجرت المثل ایام زوجیت در طلاق غیابی

بعد از صدور رأی طلاق غیابی و برای رسیدگی به مواردی مانند اجرت المثل در طلاق غیابی تا 20 روز زمان برای طرف مقابل وجود دارد  تا نسبت به آن واخواهی انجام دهد. علاوه بر این سایر حق وحقوق زن و مرد نسبت به هم مانند مهریه، نفقه، اجرت المثل و سایر حق وحقوق مالی و غیر مالی زوجین نسبت به هم هم چنان پابرجاست و طرف مقابل باید اقدام به پرداخت آن نماید.

اگر طلاق از سوی زوجه باشد و زوج برای طلاق حاضر نباشد یعنی از طلاق دادن زن امتناع کند در این صورت زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه و ثبت دادخواست طلاق غیابی اقدام به طلاق نماید. حال این سوال پیش می‌آید که آیا اجرت المثل ایام زوجیت به زن تعلق می‌گیرد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت بله اجرت المثل ایام زوجیت در طلاق غیابی به درخواست زوجه به وی تعلق می‌گیرد و نحوه محاسبه آن مانند اجرت المثل در طلاق توافقی است یعنی اجرت المثل یک سال به تعداد سال‌های زندگی مشترک ضرب می‌شود. میزان اجرت المثل یک سال زوجه حدود یک میلیون تومان است به این معنی که اگر زوجین 4 سال زندگی مشترک داشته باشند 1 میلیون ضربدر 4 سال خواهد شد.