استرداد جهیزیه، از جمله دعاوی مرسوم در بین خانواده های عروس و داماد و یا بین خود زوجین محسوب می‌شود. یکی از بهترین خاطرات برای هر زن جوانی خاطرات شیرین خرید جهیزیه است. عروس معمولا در اوایل زندگی مشترک مجموعه ای از اموال منقول را که به عنوان هدیه از طرف خانواده اش به او بخشیده شده است، تحت عنوان جهیزیه به منزل همسر خود می‌برد، اما پس از وقوع اختلاف و به هنگام جدایی می‌تواند دعوی استرداد جهیزیه مطرح کند و آنها را باز پس گیرد، چرا که مالک این اموال می باشد. استرداد جهیزیه، همان پس گرفتن جهاز است.

هر زمان  زوجه بخواهد می‌تواند اقدام به استرداد جهیزیه خود کند و می‌تواند در اموال خود هر تصرفی انجام دهد. زن در مسایل مالی جهازش استقلال تام دارد و مرد به عنوان امین می‌تواند از آن وسایل استفاده کند و تا زمانی که زوجه اجازه نداده، حق فروش ندارد و نمی‌تواند به اموال زوجه آسیب برساند. مالکیت جهیزیه تماما با زن است و هر وقت بخواهد می تواند آن را مطالبه کند یا به دیگری هدیه دهد یا آن را به خانه پدری برگرداند یا استرداد کند.

نه در قانون و نه در شرع این نکته وجود ندارد که آوردن اسباب و اثاث و وسایل زندگی مشترک، بر عهده زن یا پدر او باشد. اما عرف جامعه ایران این امر یک کار عادی و اجبار تلقی می‌گردد. که ریشه در تفکر مرد سالارانه دارد که وظیفه تامین زندگی بر عهده مرد است پس آوردن وسایل بر عهده زن باشد یا چون مهر دختر نصف مهر پسر می‌باشد این کسری باید از طریق جهیزیه جبران گردد.

اما طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی با اینکه عنوان جهیزیه استفاده نشده است اما در مبحث مطالبه نفقه آمده است که نفقه اعم از البسه، مسکن، غذا و اثاث البیت در صورت تمکین بر عهده مرد است که باید با توجه به شان و منزلت و مقام زن باشد.

لیست سیاهه جهیزیه

برای استرداد جهیزیه، لیست سیاهه جهیزیه باید در دسترس باشد. درصورت نبود لیست سیاهه، وجود فاکتور وسایل خریداری شده یا وجود شهود می تواند به شما در استرداد جهازیه کمک کند. از طرفی سیاهه جهیزیه باید به امضای زوج برسد. امضای لیست سیاهه، به این سند اعتبار می‌بخشد اما در صورتی که اثر انگشت زوج نیز در سیاهه اموال زوجه درج شود، اعتبار این سند عادی را بیشتر خواهد کرد.

در صورتی كه وجهی به شکل مستقیم بابت جهیزیه زوجه پرداخت شود و به عنوان مثال با این وجه پرداختی وسایل خانه مشترك خریداری شود، باید یك فاکتور معتبر برای هر یك از اموال خریداری‌شده به نام زوجه تهیه شود. در زمان بروز اختلاف، زوجه باید ثابت کند، وسایلی که او خریده بود و به عنوان جهیزیه با خود به خانه زوج آورده، در اختیار وی بوده است. در این موارد ممکن است زوجه مالی را خریداری كند، اما هیچ وقت آن را به خانه مشترك نبرد، مهم این است که این اموال در قالب جهیزیه به شوهر داده شود یا لااقل در دسترس و اختیار او باشد.

سیاهه جهیزیه یك نوع سند عادی به حساب می‌آید اما در صورتی كه سیاهه جهیزیه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این نوشته حکم سند رسمی را پیدا می کند. همچنین می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه اسناد رسمی گواهی کرد تا در صورت ادعای انکار، جعل و تردید توسط شوهر یا دیگران، گواهی مذكور اعتبار داشته باشد. سیاهه جهیزیه باید نزد پدر و مادر عروس باشد که جایی امن برای آن است. اما اموالی که توسط زوج تهیه شده است در حکم سیاهه جهیزیه و یا جزیی از جهیزیه نیست و زوجه نمی‌تواند در دعوی استرداد جهیزیه، آن اموال را نیز مطالبه نماید. اگر مبلغ جهیزیه بالای بیست میلیون تومان باشد استرداد جهیزیه از طریق طرح دعوی استرداد جهیزیه در دادگاه خانواده انجام می‌شود.

بردن جهیزیه بدونه رضایت زوج

زن مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد می تواند هر موقع که بخواهد آن را مسترد نماید و نیازی به اجازه شوهر نیست. اگر تمایل به این کار داشتید، فقط  می توانید آنچه در لیست جهیزیه شماست و آن را خریداری کرده اید، بدون اجازه شوهر از خانه خارج کنید. اگر بدون مجوز دادگاه می خواهید جهیزیه را مسترد نمایید بهتر است چند نفر از همسایگان را شاهد بگیرید که چه  وسایلی را از منزل خارج می کنید. چون زوجه هیچ مسولیتی از نظر شرعی دربرابر بردن جهیزیه به خانه زوج ندارد براین اساس هر وقت بخواهد می تواند جهیزیه را براساس لیست سیاهه از منزل زوج خارج کند.

توصیه وکلای پایتخت این است که اگر بدونه مجوز اقدام به بردن جهیزیه از منزل مرد کردید حتما دو یا چند همسایه را به عنوان شاهد در محل حاضر کنید تا شاهد باشند که چه وسایلی را از خانه خارج می‌کنید.

تکلیف جهیزیه بعد از طلاق

مساله استرداد جهیزیه، از جمله مواردی است که در مسئله طلاق توافقی باید دادگاه به آن رسیدگی کند. بعد از رسیدگی دادگاه و صدور گواهی عدم امکان سازش، و اجرای صیغه طلاق به پرداخت حقوق شرعی و عرفی زن از موارد استرداد جهیزیه او موکول می‌شود. بر اساس قانون خانواده، مرد نمی‌تواند بعد از طلاق به فروش جهیزیه اقدام کند چون مالکیت اصلی جهیزیه با زن است و مرد تا زمانی که با زن دارای زندگی مشترک است می‌تواند از آن وسایل استفاده کند در غیر این صورت و طلاق حق استفاده از آن را ندارد. این درحالی است که زن می‌تواند تمامی اموال را حتی در صورت زندگی مشترک، از آن زندگی خارج کند زیرا حق و حقوق تمامی آن وسایل با زن است و حق تصرف در آن را دارد.

ارکان دعوی استرداد جهیزیه

برای مطرح کردن دعوای استرداد جهیزیه، از وسایل جهیزیه باید چیزی باقی مانده باشد تا زوجه بتواند دادخواست بدهد، در غیر این صورت طبق ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی بدون ورود به ماهیت جهیزیه، دادگاه به رد دعوی زن حکم صادر می کند. جهیزیه باید توسط زوج تصرف شده باشد و اگر در تصرف وی نباشد، در این صورت مطابق با بند ۴، ماده ی ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی، رد دادخواست زن صادر می گردد.

مراجع رسیدگی به استرداد جهیزیه

دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه زوجه در مواردی که مقدار شورای حل اختلاف محل سکونت مشترک می باشد و در مواردی دیگر دادگاه خانواده مربوطه، صالح به رسیدگی است.

نحوه استرداد جهیزیه در طلاق توافقی

زمانی که زوجین برای طلاق به تفاهم و توافق رسیدند باید نحوه و زمان و مکان استرداد جهیزیه را نیز مشخص کنند که این کار هم معمولا بعد از جاری شدن صیغه طلاق انجام می‌شود ولی اگر هنوز برای دریافت جهیزیه به توافق نرسیده باشند زوجه می‌تواند بر طبق لسیت سیاهه، جهیزیه خود را دریافت نماید.

سیاهه ای که از جهیزیه تهیه شده است در ابتدای زندگی باید به امضا و تایید زوج رسیده باشد که باعث اعتبار بخشیدن به سیاهه می‌باشد، اگر غیر از امضا، اثر انگشت زوج در زیر سیاهه جهیزیه و اموال زن باشد این موضوع باعث اعتبار بخشیدن زیاد به این سند عادی می‌شود. در مبحث استرداد جهیزیه در طلاق توافقی معمولا مانند سایر موارد زوجین باهم به تفاهم رسیده و توافق خود را در توافقنامه کتبا اعلام می‌کنند. در غیر این صورت، اگر جهیزیه مذکور زیر 20 میلیون باشد دادخواست باید به شورای حل اختلاف واگذار شود.

رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه

در دعاوی مربوط به ازدواج و طلاق، خواهان باید در دادگاه محل اقامت خوانده یا در دادگاه محل وقوع عقد نکاح، دعوا را مطرح کند. بعد از تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به طرفین، دادگاه موظف به رسیدگی است، دعوای استرداد جهیزیه هم از این امر استثنا ندارد. در صورت عدم حضور زوج، رای صادره به صورت غیابی خواهد بود که تا 20 روز از تاریخ ابلاغ قابل واخواهی توسط شوهر را دارد و بعد از 20 روز در صورت اقدام نکردن شوهر به واخواهی، مدت 20 روز بعدی برای طرفین در نظر گرفته می شود که نسبت به حکم درخواست تجدید نظرخواهی ارائه دهند. که باید در دادگاه تجدید نظر استان انجام بگیرد. در صورت عدم تجدید نظرخواهی یا قطعیت حکم، طبق ماده 1 قانون اجرای احکام مدنی، زوجه می تواند اقدام به تقاضای صدور اجراییه و ابلاغ آن به شوهر کند. تا زمانی که زوجه درخواست صدور اجراییه نکند، هیچ اقدام قانونی نسبت به صدور اجراییه انجام نمی گیرد.

اگر زوج جهیزیه را تخریب کند یا بدونه اجازه بفروشد تکلیف چیست؟

وقتی که زن و مرد جدا از هم زندگی می‌کنند و زن، همسر را از تصاحب و استفاده از جهیزیه منع کرده باشد و هنوز بر اساس قانون مال خود را از زوج استرداد نکرده ولی به زوج از طریق دادخواست استرداد جهیزیه اخطار کرده است که جهیزیه را به زن بازگرداند ولی مرد از این حکم سرپیچی کرده و از اموال و جهیزیه زن استفاده یا آن را به فروش رسانده باشد تحت عنوان خیانت در امانت تحت تعقیب قرار می‌گیرد. اخطار امکان دارد که به صورت اظهارنامه باشد یا زن به صورت شفاهی آن را انجام داده باشد و بتواند این موضوع را به دادگاه اثبات کند.

از وقتی که شوهر از اخطار زن نسبت به استرداد جهیزیه خبردار شد یا دادخواست به صورت کتبی بدستش رسید، زوج نسبت به اموال زوجه امین بوده و در صورت تجاوز به اموال امانتی، مسئول جبران خسارت زوجه می‌باشد. البته زوجه نیز باید بتواند تعدی و تجاوز زوج نسبت به اموال خود را به دادگاه اثبات کند. در زمان استرداد یا قبل از استرداد جهیزیه اگر زوج به اموال تخریبی وارد کند یا بدونه اجازه زوجه اموال جهیزیه را به فروش برساند، با توجه به اینکه تمامی اموال موجود در سیاهه در منزل او امانت بوده و زوج فقط حق بهره بردن از اموال را داشته است نه حق فروش و تخریب آن را.

مجازات فروش یا تخریب جهیزیه:

• حبس به مدت یک سال تا هفت سال
• مجازات نقدی برای زوج برابر مالی که اخذ کرده و رد اصل مال فروخته شده به زوجه

پس با فروش یا از بین بردن اموال جهیزیه توسط زوج، زوجه می‌تواند شکایت خیانت در امانت و تخریب اموال بوسیله زوج را در دادگاه مطرح کند.

مدت زمان رای استرداد جهیزیه چقدر است؟

روند استرداد جهیزیه بسیار ساده و سریع است و هزینه زیادی نیز ندارد، تنها کاری که زوجه باید انجام دهد ارائه یک دادخواست است و اگر سیاهه ای در دسترس دارد آن را به دادگاه ارائه دهد تا در مدت زمان یک یا دو ماه بتواند جهیزیه خود را از زوج تحویل بگیرد. بر این اساس استرداد جهیزیه از زمان شروع تا انتها امکان دارد 1 یا 2 ماه و یا حداکثر 3 ماه به طول انجامد. استرداد جهیزیه در صورتی که در شورای حل اختلاف مورد بررسی قرار بگیرد، حدودا 40 تا 50 روز زمان خواهد برد تا رسیدگی و حکم صادر شود.

در دعوای دادخواست استرداد نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که استرداد جهیزیه و بردن وسایل از خانه زوج باید به صورت قانونی انجام بگیرد

مدارک لازم برای دادخواست استرداد جهیزیه:

1. سیاهه جهیزیه  که به امضای زوج و ۲ نفر شاهد رسیده باشد.
2.  فاکتورهای خرید وسایل جهیزیه در صورت نداشتن لیست جهیزیه
3.  شهادت شهود
4.  سند ازدواج
5. به همراه داشتن کارت ملی و شناسنامه

استرداد جهیزیه بدون سیاهه و فاکتور ممکن است؟

امکان دارد شما نه سیاهه ای از جهیزیه تهیه کرده باشید و نه فاکتور خرید دریافت کرده باشید. در این موارد استرداد جهیزیه مشکل است اما غیر ممکن نیست. زمانی که شما لیست سیاهه در اختیار ندارید می توانید از شهادت شهود، اقرار و دلایل دیگر استفاده نمایید. مثلا می توانید افرادی را که در مجلس جهاز برون شما حضور داشته اند به عنوان شاهد معرفی کنید. یا می توانید به مغازه ای که وسایل جهیزیه را تهیه کردید مراجعه و از آنها بخواهید برای شما فاکتور صادر نمایند. در این صورت استرداد جهیزیه برای شما ممکن می گردد.

آیا می‌توان به حکم استرداد جهیزیه اعتراض کرد؟

سوالی که این جا مطرح می‌شود این است که آیا زوج نسبت به حکم استرداد جهیزیه حق اعتراض دارد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت بله زوج نسبت به حکم حق اعتراض دارد چون ممکن است در طول زندگی مشترک مرد اسباب و وسایلی را برای خانه خریداری کرده و زوجه آن ها را نیز جزیی از جهیزیه شمرده باشد که در این صورت مرد حق اعتراض را دارا می‌باشد. اگرزوج فاکتور وسایل خریداری کرده را داشته باشد، می‌تواند در مدت زمان تعیین شده که معمولا بیست روز است به حکم استرداد جهیزیه اعتراض کند. البته در صورت نبود فاکتور، شهادت شهود نیز امکان دارد برای حل مشکل کارگشا باشد.

هزینه استرداد جهیزیه 

استرداد جهیزیه از جمله دعاوی مالی است. بنابراین در هنگام طرح دعوا باید هزینه ی دادرسی آن مطابق تعرفه مشخص شده برای دعاوی مالی پرداخت گردد. هزینه ی دادرسی در دعاوی مالی بر مبنای بهای خواسته تعیین می شود بهای خواسته نیز همان مبلغی است که شما برای اموال برآورد نموده و در دادخواست خود قید می نمایید.

اگر این مبلغ از 20 میلیون تومان کمتر بود، شما باید دو و نیم درصد بهای خواسته را به عنوان هزینه دادرسی بپردازید. اما اگر این مبلغ از 20 میلیون تومان بیشتر باشد، باید سه و نیم درصد بهای خواسته را به عنوان هزینه دادرسی بپردازید. علاوه بر این مبلغ هزینه ی ثبت نام در سامانه ثنا هم باید پرداخت شود.

• هزینه دادرسی برای دعاوی تا دویست میلیون ریال، ۲٫۵ درصد ارزش خواسته را باید به عنوان هزینه دادرسی در نظر بگیرید.
• هزینه دادرسی برای دعاوی بالای دویست میلیون ریال، ۳٫۵ درصد ارزش خواسته به عنوان هزینه دادرسی محاسبه می‌شود.
• هزینه دادرسی در مرحله تجدید نظر و دادخواهی نیز ۴٫۵ درصد ارزش خواسته است.
• صدور دستور موقت یا تامین خواسته نیز منوط به سپردن خسارت احتمالی تا ۲۰ درصد قیمت در حساب دادگستری است که پس از قطعیت حکم مسترد می‌شود.

نکته مهمی که در هزینه دادرسی استرداد جهیزیه وجود دارد این است که، در صورتی که زوجه توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به دادگاه مربوطه تقدیم کند.